wróć do menu
Ruiny Zamku Książęcego w Rokitnicy
Rokitnica (niem. Rochlitz) pojawia sic po raz pierwszy w źródłach pisanych w roku 1204 jako Rochitnica. Nazwa ta oznaczała miejsce pokryte rokitą, lub osadę nad potokiem bądź położoną obok rokit, a więc miejsca gdzie występowały wierzby.
Początki zamku można wiązać z osobą Henryka Brodatego (ur. ok. 1168 - zm. 1238. książę śląski w latach 1201-1238) i jego żony Jadwigi (ur. ok. 1174 - zm. 1243, beatyfikowana w 1267 r.), choć nie można jednoznacznie wykluczyć istnienia w tym miejscu wcześniejszego grodu. Aktywna polityka i zaangażowanie w rozwój gospodarczy księstwa sprawił, ze w początkach XIII w. obok głównych siedzib książęcych (Wrocław, Legnica) ukształtowała się na terenie Dolnego Śląska sieć siedzib-dworów, będących centrami dóbr panującego. Do takich, obok Leśnicy, Brzegu nad Odrą, należała właśnie Rokitnica.
Wizyty księcia i jego małżonki na zamku potwierdzają dokumenty wystawione w latach 1211-1227. Być może właśnie tu zapadła decyzja o nadaniu praw miejskich Złotoryi! Obok pary książęcej Rokitnica gościła również biskupa wrocławskiego Wawrzyńca (1217), a w 1227 r. bawili tu książęta czescy Sobiesław i Bolesław.
Przez długi czas niewiele wiadomo było na temat zabudowy zamku. XIX-wieczni, autorzy (J. G. Knie, H. Lutsch) uważali, że ruiny znajdujące się na terenie obiektu są pozostałościami budynku mieszkalnego, bądź kaplicy św. Jadwigi. Dopiero badania archeologiczne podjęte na terenie zamku w latach 1968-1969 przez Instytut Historii Architektury Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej sprawiły, że dane na jego temat zostały zweryfikowane i w znacznym stopniu uzupełnione.
Plateau, obejmujące powierzchnię o wymiarach 50×43 m, ograniczone było od zachodu stromą skarpą doliny Kaczawy, od strony północnej, wschodniej i południowej fosami. Za nimi znajdowało się sierpowate przedzamcze (szerokość maksymalna ok. 28 m), w obrębie którego można rozpoznać w dalszym ciągu pozostałości wału (wysokość ok. 1–1,5 m). Teren za drugą linią fos chroniony był przez wały, a być może również mury, nie ma jednak w tej sprawie dokładnych ustaleń. Obok naturalnych walorów obronnych zamek chroniły fosy: wewnętrzna (szerokość 25 m, głębokość ok. 7 m; ryc. 6–8), oddzielająca zamek od sierpowatego przedzamcza, oraz zewnętrzna (szerokość 27–40 m, głębokość ok. 7 m). Za nią znajdował się zewnętrzny wał, przechodzący od strony wschodniej w skarpę wąwozu, a od strony południowej w pola. Przeprowadzone dotychczas prace umożliwiły określenie chronologii odkrytych elementów zabudowy. Do pierwszej fazy budowy zamku należą kamienne mury obwodowe, chroniące teren zamku górnego. Centralne plateau zamku chronione było kamiennym murem o szerokości 2,37 m. Obejmował on przestrzeń o wymiarach 40×33 m; 9 m od niego znajdował się drugi mur obwodowy, tworzący międzymurze. Trudno określić formę zabudowy zamku w początkach panowania Henryka Brodatego. Jej pozostałości znajdują się najprawdopodobniej w południowej części plateau.
Badania potwierdziły, że zachowana po dziś dzień ściana szczytowa kamiennej budowli stanowi pozostałość kaplicy zamkowej, związanej z drugą fazą funkcjonowania obiektu. Powstała ona około przełomu XIII i XIV wieku, a jej mury posadowione zostały na zniszczonym murze obronnym zamku. Była to budowla dwukondygnacyjna – o czym świadczą ślady po belkach stropowych – wzniesiona z kamienia (grubość murów ok. 120 cm). Kaplica miała najprawdopodobniej krzyżowo-żebrowe sklepienie oraz emporę. W wielobocznym zamknięciu kaplicy odkryto resztki ołtarza, dostawionego do ściany. Od strony południowej do budowli wiódł bogato profilowany portal, z którego zachowały się dolne partie ościeży ze śladami malatury. W gruzowisku zalegającym we wschodniej części obiektu odkryto fragmenty żeber sklepiennych z piaskowca ze śladami podbiały i malatury, oraz ułamek detalu architektonicznego w kształcie liścia dębowego. Z kaplicą połączony był obiekt mieszkalny, najprawdopodobniej pałac, o wymiarach 10×35 m. O takim charakterze budynku przemawiać może znaleziona podczas prac wykopaliskowych wczesnogotycka głowica, wykonana z piaskowca (głowica kolumienki przeźrocza lub biforium. W przedłużeniu muru północnego kaplicy, 8 metrów od prezbiterium, znajdował się otwór drzwiowy o monolitycznym, piaskowcowym progu, z nikłymi śladami zużycia. Pod fundamentem muru północnego kaplicy przebiegał kanał, przykryty dużymi głazami, który połączony był z murem obwodowym. W nim znajdował się starannie opracowany odpływ. Obiekt ten wiązał się z pierwszą fazą użytkowania zamku w Rokitnicy. W czasie prac prowadzonych w latach 1968–1969 pozyskano niewielki zbiór materiałów ceramicznych. Najogólniej ceramikę tę datować należy na XII-XV w., a najliczniej reprezentowane są fragmenty pochodzące z XII–XIV w.
Najogólniej ceramikę znalezioną podczas badań zamku w Rokitnicy datować należy na XII-XV w., najliczniej reprezentowane są fragmenty pochodzące z XII-XIV w. Najstarsze fragmenty wystąpiły w zasypisku kanału ściekowego (fragment zdobiony linią falistą). odkrytego we wnętrzu budynku pałacowego.
Tekst opracowano na podstawie: Mariusz Łesiuk, Tomasz Stolarczyk, "Zamek Henryka I Brodatego w Rokitnicy (Stanowisko 2, Powiat złotoryjski) w świetle archiwaliów i prac archeologicznych z 2011 r.", w Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, Tom LIV, s. 223–242, Wrocław 2012
